Βοστόνη, 2001: η ερευνητική ομάδα Spotlight (προβολέας), που ασχολείται με ειδικά θέματα για λογαριασμό της εφημερίδας Boston Globe, βρίσκεται μπροστά σε μια περίπτωση σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από ιερείς της βοστονέζικης καθολικής αρχιεπισκοπής. Ο νέος εκδότης της εφημερίδας δίνει πράσινο φως για έρευνα σε βάθος – και βάθος χρόνου, κι από τα πρώτα μόλις ρεπορτάζ βγαίνει στην επιφάνεια μια υπόθεση μεθοδευμένης συγκάλυψης κακοποιήσεων ανυπολόγιστης έκτασης, πολύ πέραν της τοπικής κλίμακας. Η προσπάθεια ν’ αποδοθούν δημοσιογραφικά οι ουσιαστικές κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις του ζητήματος, προσκρούει αναμενόμενα στη συνέργεια αρχιεπισκοπής και τοπικών παραγόντων.
Το (πρόσφατο) Όσκαρ καλύτερης ταινίας στο “Spotlight”, ξανάνοιξε την κουβέντα για το ηχηρό σκάνδαλο της διετίας 2001/2002 σχετικά με τη συστηματική σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από καθολικούς ιερείς, στην Αμερική κατ’ αρχήν, αλλά και τον πλανήτη ολόκληρο, όπως καταδείχνεται στη συνέχεια. Αυτό είναι και το βασικό θέμα του δημοσιογραφικού/πολιτικού δράματος του Τόμας Μακ Κάρθι, ενός μάλλον άσημου μέχρι πρότινος σκηνοθέτη, τον οποίο γνωρίσαμε με το “The visitor” (2007) του οποίου ήταν και ο σεναριογράφος (στο Spotlight συνυπογράφει το σενάριο με τον Τζος Σίνγκερ), ένα διαυγές, ευαίσθητο κοινωνικοπολιτικό σχόλιο για τη σύγχρονη Αμερική της φυλετικής πανσπερμίας και του κατευθυνόμενου ρατσισμού, αλλά και για την αλληλεγγύη ως θεμέλιο συνύπαρξης.
Το πολιτικά αιχμηρότερο και αφηγηματικά στιβαρότερο “Spotlight”, αναπαράγει ένα πραγματικό γεγονός, πατώντας στην παρακαταθήκη των ταινιών κοινωνικοπολιτικής καταγγελίας της 10ετίας του ’70 (η εξέγερση των πανεπιστημίων του ’68 και η κατακραυγή για τον πόλεμο του Βιετνάμ παρείχαν την πρόσφορη ιδεολογική μαγιά), όπως το “Υπόθεση Παραλλάξ” (1974) του Άλαν Πάκουλα, το “Τρεις μέρες του Κόνδορα” (1975) του Πόλακ ή “Το δίκτυο” (1976) του Λιούμετ• η δομή και η πλοκή στο “Spotlight”, παραπέμπουν ευθέως στην κινηματογραφική εκδοχή του Πάκουλα της αγωνιώδους διαδρομής των ρεπόρτερ της Washington Post Μπερνστάιν και Γούντγουωρντ [“Όλοι οι άνθρωποι του προέδρου” (1976)], που έφτασαν ως τη βάση του παγόβουνου στη διαβόητη υπόθεση Γουώτεργκεητ, με τον εξαναγκασμό, στο τέλος της ημέρας, του Νίξον σε παραίτηση.
Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: o αρχισυντάκτης της Boston Globe, Μπεν Μπράντλεϊ jr., με βασικό ρόλο στην εξέλιξη της επίμαχης έρευνας του Spotlight, είναι γιος του αρχισυντάκτη της Washington Post, Μπεν Μπράντλεϊ, που σήκωσε το βάρος της ευθύνης της σχετικής με τις σκευωρίες των ρεπουμπλικανών και του Λευκού Οίκου αρθρογραφίας. Πέρα ωστόσο από τα όποια αποδοτικά δάνεια, το λειτουργικό τέμπο και την ισορροπημένη σύνθεση των συστατικών, το πιο θαρραλέο ίσως επίτευγμα του Μακ Κάρθι αφορά τη σύνδεση κοινωνικής παθογένειας κι εξουσίας• η ταινία επί της ουσίας χτίζεται γύρω από συγκεκριμένα ιδεολογήματα/παραδοχές: ότι η εκκλησία λειτουργεί ως κατ’ εξοχήν φορέας εξουσίας - ικανής να εκκολάπτει και να νομιμοποιεί ανίερες πρακτικές στο βαθμό που εξυπηρετούν την κυριαρχία της, ότι στη βάση αυτή συνδέεται άρρηκτα με κάθε άλλη μορφή εξουσίας (ισχυροί οικονομικοί παράγοντες - δικαστικές αρχές – αυτοδιοίκηση), κι ότι η δημοσιοποίηση των ενοχοποιητικών για την εκκλησία πορισμάτων της έρευνας περνάει αναπόφευκτα μέσα από την αντιπαράθεση προς το σύνολο των κυρίαρχων θεσμών: “θα τα βάλουμε με το σύστημα”, αποφαίνεται ο (νέος) εκδότης της Boston Globe, προσδιορίζοντας έτσι και το βασικό πλαίσιο της έρευνας.
Αν κάτι (ουσιώδες) λείπει από την ταινία του Μακ Κάρθι, είναι ένα μεγαλύτερο βάθος, η αναγωγή στα αίτια της παθογένειας (ο Χάνεκε με τη “Λευκή κορδέλα” του είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα τέτοιας διεργασίας), η ανίχνευση του γιατί και πώς, αλλά και της σχέσης θρησκείας και εκκλησίας. “Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί, κι ένα ολόκληρο πάλι χωριό ευθύνεται για την κακοποίησή του”, ακούγεται να λέει ο Στάνλεϊ Τούτσι ως δικηγόρος Γκαραμπίντιαν στον ρεπόρτερ του Spotlight, Μάικ Ρεζέντες (Μαρκ Ράφαλο), και μένει χωρίς αντίλογο.
Ακόμα κι έτσι, όμως, το “Spotlight” λειτουργεί υποδειγματικά ως επίκαιρη πολιτική καταγγελία, θέτοντας επί τάπητος το ζήτημα ότι, όπως και κάθε άλλος εξουσιαστικός θεσμός, η εκκλησία λειτουργεί στη βάση της αθέμιτης εκμετάλλευσης, μένοντας κατά κανόνα στο απυρόβλητο. Στο επίπεδο των ερμηνειών, η ταινία υποστηρίζεται κάτι παραπάνω από ικανοποιητικά από ένα σύνολο εξαιρετικών ηθοποιών – κάθε άλλο παρά σταρ, που διακρίνονται συνήθως σε δεύτερους ρόλους• στο “Spotlight” δεν υπάρχει έτσι κι αλλιώς πρωταγωνιστής. Όσο για τα δύο Όσκαρ που απέσπασε στη φετινή διοργάνωση, δεν είναι προς έκπληξη.
Το Όσκαρ πρωτότυπου σεναρίου ήταν όπως φαίνεται αναμενόμενο, όσο γι' αυτό της καλύτερης ταινίας, έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με το γεγονός ότι η Ακαδημία αρέσκεται να εμφανίζει κάθε τόσο προοδευτικά αντανακλαστικά, έστω και μόνο για να διασκεδάζει τις εντυπώσεις που τη θέλουν – δικαίως - στο ρόλο του υπηρέτη των συμφερόντων της μεγαλύτερης βιομηχανίας θεάματος παγκόσμια. Οι εξαιρέσεις, άλλωστε, επιβεβαιώνουν σχεδόν πάντα τον κανόνα.
